محمدرضا نواب: پیش‌داوری و از موضع بالا حرف زدن مانع گفت‌وگوی صحیح است

کلید واژه ها :

به گزارش خبرنگار مذهبی پایگاه ستارگان به نقل از ایکنا، برخی معتقدند که این روزها کلید گمشده مسائل و مشکلات اجتماعی «گفت‌وگو» است و اگر افراد از وضعیت خطابه و یک‌طرفه سخن گفتن خارج شوند و گفت‌وگو و گفت‌وشنود صحیح صورت بگیرد، می‌توان امیدوار بود که تنش‌های اجتماعی کاهش پیدا کند و همدلی و همراهی جایگزین جدل، توهین و تحقیر شود. البته در این میان بسیاری مدعی هستند که اهل گفت‌وگویند اما آنچه در عمل دیده می‌شود بسیار با اخلاق و آداب گفت‌وگو فاصله دارد.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا نواب، سرپرست دانشکده علوم اجتماعی، رسانه و ارتباطات دانشگاه ادیان و مذاهب، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا، به بیان نکاتی درباره آداب گفت‌وگو از منظر دین مبین اسلام و لوازم پرهیز از توهین و تخریب در گفت‌وگوها پرداخت و گفت: ابتدا باید به قولِ غربی‌ها توجهی به مونولوگ یا دیالوگ داشته و بررسی کنیم که از نگاه اسلام، گفت‌وگو یک دیالوگ است یا مونولوگ؟ اگر گفت‌وگو بر این اساس باشد که دو طرف، از یک نگاه و جایگاه مساوی و با همدلی، با همدیگر همراهی کرده و حرف همدیگر را بشنوند و به نوعی در مقام شنیدن و درک و مفاهمه باشند به جای اینکه در مقام اثبات یا تفهیم یک مطلب باشند، این همان دیالوگ است و در این صورت می‌‌توان امیدوار بود پایه یک گفت‌وگوی صحیح شکل بگیرد.

دیدگاه اسلام درباره گفت‌وگو

وی ادامه داد: ما معتقدیم دین مبین اسلام، راه صحیح و اخلاقی را به جوامع ارائه می‌دهد لذا به نظر اسلام و از نظر اخلاقی، گفت‌وگو بر پایه تفاهمی مشترک و در دو لایه و سطح همسان صورت می‌‌گیرد لذا در گفت‌وگوی صحیح که مورد تأیید اسلام نیز هست نباید کسی از سطحی بالاتر، دنبال تفهیم یا کسی از سطح پائین‌تر دنبال درخواستی باشد بلکه باید گفت و شنود صورت گیرد. نکته مهم در این امر، عدم وجود پیش‌داوری‌ها و سوگیری‌ها است یعنی دو طرف نباید با نگاهی خاصی وارد این گفت‌وگو شوند.

نواب در پاسخ به این سؤال که چه کنیم تا گفت‌وگوی ما به جدل تبدیل نشود، بیان کرد: باید در گفت‌وگوهایمان، دست از پیش‌داوری برداریم و دنبال درک مخاطب باشیم. اساساً آنچه در گفت‌وگو اهمیت دارد و بیش از خودِ گفت‌وگو اثر بخش است این است که مخاطب احساس کند شما وی را درک کرده و با او همراهی می‌کنید و آنچه این گفت‌وگو را تأثیرگذارتر می‌کند همین است که شخص احساس کند طرف مقابل در حال درک اوست. به همین جهت شخصاً معتقدم که اگر گفت‌وگوها در فضایی صورت گیرد که افرادِ مختلف، بدون آثارِ روانیِ خاص و بدون سوگیری‌ و امتیازگیری، صرفاً دنبال درک مخاطب باشند یقیناً این گفت‌وگو، تأثیرات خود را در پی خواهد داشت.

توجه پیامبر(ص) به مشاوره دیگران

نواب درباره سیره پیامبر گرامی اسلام و ائمه در گفت‌وگو با مخالفان و منتقدان گفت: ما در اسلام، کسی بالاتر از پیامبر اسلام(ص) نداریم اما شنیده‌ایم هر وقت کسی با رسول الله صحبت می‌کرد این گفت‌وگو بسیار راحت بوده و خطابات، بدون ترس و دلهره بوده است. گاهی اوقات افراد به رسول خدا می‌گفتند این صحبتی که شما می‌کنید آیا وحی است یا گفته خودِ شما؟ بنابراین وقتی کسی می‌تواند به راحتی از بزرگترین فرستاده خدا بپرسد که منبع صحبت شما چیست، این نشانه ارزشی است که اسلام برای گفت‌وگو و همچنین احترام گذاشتن به طرف مقابل قائل است.

استاد دانشگاه ادیان و مذاهب یادآور شد: در قرآن کریم آمده است: «قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَىٰ كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ ۚ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ؛ بگو: ای اهل کتاب، بیایید از آن کلمه حق که میان ما و شما یکسان است پیروی کنیم که به جز خدای یکتا را نپرستیم، و چیزی را با او شریک قرار ندهیم، و برخی، برخی را به جای خدا به ربوبیّت تعظیم نکنیم. پس اگر از حق روی گردانند بگویید: شما گواه باشید که ما تسلیم فرمان خداوندیم» (آل عمران/ ۶۴) وقتی‌ قرآن می‌فرماید که دور هم جمع شوید به این دلیل است که این دعوت به نشستن، گفت‌وگو و همدلی باعث می‌شود که افراد به شکل‌ِ همدلانه درباره مسائل مختلف گفت‌وگو کنند. رسول خدا(ص) نیز در موارد مختلف از جمله در غزوات و جنگ‌ها با افراد مشورت و گفت‌وگو می‌کرد و به نظرات دیگران ترتیب اثر می‌داد و برای دیدگاه‌های آنان اهمیت قائل می‌شد.

نواب تصریح کرد: در گفت‌وشنودهایی که افراد و از جمله فلان مسیحی یا یهودی با پیامبر اسلام(ص) یا امیرالمؤمنین(ع) یا امام رضا(ع) و دیگر ائمه داشته‌اند همیشه پیامبر و اهل بیت(ع) با روی خوش به استقبال گفت‌وگو می‌رفتند. در طول تاریخ، روایات بسیاری در این زمینه وجود دارد که چنین گفت‌وگوهایی حتی برای مدت زیادی ادامه داشته است. آنچه برای اسلام از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است این است که گفت‌وگوها به جدال ختم نشده و تبدیل به بحثی شکننده و تلخ نشود. قولِ نرم در اسلام اهمیت بالایی دارد و بارها به آن اشاره شده است. این چیزی است که ما از متون دینی اسلامی در مورد گفت‌وگو برداشت می‌کنیم.

دلایل هرج و مرج در برخی گفت‌وگوها

وی افزود: اساساً بداخلاقی‌هایی که صورت می‌‌گیرد و ناآرامی‌هایی که در برخی از مباحث و گفت‌وگوها ایجاد می‌شود به این دلیل است که پیوست‌ها یا زمینه‌هایی، خارج از آن گفت‌وگو وجود دارد؛ بدین معنی که ممکن است فرد در خارج از گفت‌وگو، تلاطماتی در خود داشته باشد و تلاش کند گفت‌وگو را ابزاری کند تا ناملایماتی که در درون خود دارد را به نوعی به دیگران منتقل کند وگرنه وقتی فردی از لحاظ شخصی به آرامشی رسیده باشد طبیعتاً به شکل سنجیده عمل کرده و صحبت‌های دیگران را می‌شنود و آنچه حق و عقلانی‌تر است را می‌پذیرد.

سرپرست دانشکده علوم اجتماعی، رسانه و ارتباطات دانشگاه ادیان و مذاهب در پایان تأکید کرد: اگر شرایط عقلانی بر گفت‌وگوها حاکم نباشد و احساسات غلبه و فرد، آرامش لازم را در فضای گفت‌وگو احساس نکند یعنی تصور کند چنین گفت‌وگویی از قبل ترتیب داده شده تا طرف مقابل در نهایت به هدف خاصی برسد طبیعتاً ممکن است سوگیری کند و در نتیجه کار به غلبه هیجانات، احساسات و اهانت و امثالهم کشیده شود.